HEMŞİN EVLERİ TESCİL, KORUMA VE YENİLEME PROJESİ 16 Eylül 2022, 08:19
Dünyanın her yerinde topoğrafya ve iklim koşulları geleneksel mimarinin şekillenmesinde büyük rol oynamıştır. İnsanlık yaşadığı bölgenin koşullarını göz önünde tutarak ve yerel malzemeleri kullanarak yaşayacağı mekanları tasarlamış ve kendi zamanında doğayla başa çıkmanın yollarını aramıştır. Bu bağlamda Doğu Karadeniz Bölgesi incelendiğinde; bölgenin kendine has özelliklerinin neredeyse tümünün izleri yapılar üzerinden okunabilmektedir. Hemşin bölgesi de doğu karadeniz mimarisi üst başlığında değerlendirebilecek yapı birikimine sahiptir.
Hemşin Evleri’nin topoğrafya ve iklim koşulları göz önüne alınarak ve yerel malzemeler kullanılarak inşa edildiklerinden rahatlıkla söz edebiliriz. Evler genellikle eğimli araziye taş ocaklıklarıyla sırtlarını verecek şekilde toprağa yaslanmış, taş temeller üzerine kurulmuşlardır. Burada sürekli ıslak olan toprak ile ev arasında içinde ateş yanan taş ocaklık bir nevi yalıtım sağlamıştır. Topraktan uzaklaştıkça taş malzeme yerini ahşaba bırakır ve özellikle evin hayat kısmında, sedirlerde, oda kapılarındaki ahşap işlemeler dikkat çekicidir. Malzeme olarak evler genellikle taş ve kestane ağacındandır. Nadir olarak döşeme ve kaplamalarda çam kerestesi kullanılmıştır. Taşıyıcı olarak ise her zaman kestane ağacı kullanılmıştır. Hemşin Evleri’nin çoğunun halen ayakta olmasını işte bu uzun ömürlü agaca “kestane”ye borçluyuz.
Hemşin Evleri’nin inşa tarihleriyle ilgili kesin bilgi verilemese de evlerin 200-250 yıllık bir geçmişi olduğu söylenmektedir. Hemşin Evleri, tarihe tanıklık etmiş olmaları, yörenin geleneksel yapım teknikleri kullanılarak inşa edilmiş olmaları, kendi içlerinde taşıdıkları özgün işlemeler ve içlerindeki sayısız hatıralarla birlikte korunması ve yaşatılması gerekli nadide kültür miraslarıdır. Ancak günümüzde Hemşin Evleri artık kestanenin dayanıklılığını da test edecek şekilde büyük tehlike altındadır. Çoğu ev, yapılan ekler ve zorunlu iyileştirmelerle özgünlüğünü yitirmiş, birçoğu da terkedilip yıkılmaya bırakılmıştır. Günümüzde köylerde dahi betonlaşma hızla yayılmakta, Doğu Karadeniz Bölgesi’ni rutubetle birlikte ömrü 30 yıla kadar düşebilen betonarme yapılar sarmaktadır. Oysa ki geleneksel tekniklerle inşa edilen Hemşin Evleri kestane gövdeleriyle 200 yıla meydan okumuş, hala dimdik ayaktadır. Yörenin topoğrafyasına uygun olarak konumlandıklarından her sel, su taşkınında yıkılma tehlikesiyle burun buruna gelen betonarme emsallerinden kat kat dayanıklı ve topraklarına bağlılardır.
Tüm bu sebeplerden Hemşin Evleri’nin korunması, yıkılma tehlikesi altında olanlarının onarılması, yeni yapılacak yapılarda örnek alınması gerekmektedir. Evlerin yaşatılmasına yönelik çalışmalar; öncelikle “koruma altına alınma” başlığında sonrasında ise “restorasyon çalışmaları” başlığında değerlendirilmelidir.
Bu bağlamda, Hemşin Yaşam Derneği, Hemşin Evleri’nin korunması ve restorasyonuna yönelik çalışmalara başlamış olup ilk olarak evlerin Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından tesciline yönelik çalışmalar yürütecektir. Tescil işlemi evlerin belgelenmesi, tarihe not düşülmesi açısından çok fazla önem taşımaktadır. Evlerin tescil edilmesi ile birlikte, hemen restorasyona başlanılamasa dahi tarihi eserin varlığı ispatlanmış olacak, restorasyona yönelik hibe programlarına başvurular kolaylıkla yapılabilecektir. Tescil ve ardından evlerin restorasyonu ile ilgili derneğimizin çalışma programı ise aşağıdaki gibi olacaktır;
– İlk olarak yörenin eski eser envanter taraması yapılacak, korunması gerekli kültür mirasları listelenecektir. Bu listeleme işleminde öncelik, yıkılma tehlikesi altında olan ve terk edilmiş olan evlere verilecektir.
– Listeleme işleminin ardından ev sahipleri tescil ve restorasyon konusunda bilgilendirilecek ve tescil öncelikli olan evlerin detaylı fotoğraflaması yapılacaktır.
– Eski eser envanter listesi ve elde edilen fotoğraf arşivi ile birlikte üniversitelerin mimarlık fakültelerinden danışmanlık ve destek hizmeti istenecek, koruma kuruluna sunum öncesi üniversite desteği alınacaktır.
– Elde edilen fotoğraf arşivi, eski eser listesi ve üniversite öğretim üyeleri tarafından korumaya yönelik hazırlanacak bir rapor ile Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kuruluna evlerin tesciline yönelik başvurular yapılacaktır.
– Evlerin tescil işlemleri tamamlandıktan sonra, belgelenme aşamasına geçilecek, evlere ait rölöve çizimleri ve restorasyon projeleri hazırlanacaktır. Bu aşamada derneğimiz üniversitelerin mimarlık fakültesi yüksek lisans öğrencilerini Hemşin’e davet edecek, proje yürürütücelerimiz kontrolunde listedeki evlerin tek tek belgelemeleri yapılacaktır.
– Hazırlanan rölöve çizimleri ve restorasyon projeleri onaylanmak üzere Trabzon Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’na gönderilecektir.
– Onaylanma işleminin ardından, öncelik yıkılma tehlikesi altındaki evlere verilerek, başta devlet desteği ve daha sonrasında olabilecek tüm hibe programlarına başvurularak, restorasyona yönelik yardım taleplerinde bulunulacaktır.
– Ev sahipleri ile birlikte restorasyon çalışmalarına başlanılacak, restorasyon çalışmaları için yörenin özelliklerini bilen ve öncesinde restorasyon çalışmalarında görev almış bir ekip derneğimiz proje yrütücüleri kontrolunde kurulacaktır.
– Kurulacak restorasyon ekibi ile birlikte aciliyet sırasına göre restorasyon çalışmaları yürütülecek, evler bir bir ayağa kaldırılacak ve koruma altına alınacaktır.
Derneğimiz yapacağı bu çalışma ile Hemşin Evleri’ni geleceğe taşımayı, yöre insanını geçmişten gelen izleri yaşatmaya teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Derneğimiz yetebildiği ölçüde evlerin tescil ve restorasyon çalışmalarını yürütecektir ancak, bir amaç da derneğimizin ulaşamadığı yerlerde ev sahiplerini tescil ve restorasyon çalışamalarına yönlendirmek, yöremiz insanının tarihi miraslarına sahip çıkmalarını sağlamaktır. Çalışmaların sonunda derneğimizin hedefi, yüzlerce evin ilk günkü ihtişamıyla ayağa kalkmasını sağlamak, yeni yapılacak evlerde doğru malzeme ve teknik seçimini sağlayarak Hemşin’de betonlaşmaya son vermektir.